Osmanlı devleti bölüm 3

İÇ İSYANLAR

XVII. yy.' da Osmanlı Devleti'nde askerî, idarî ve ekonomik nedenlere bağlı olarak isyanlar çık­mıştır. Bu isyanlar üç gruba ayrılır.

A) İstanbul (Merkezi) İsyanları Nedenleri:

- Devletin askerî, idarî ve malî yönden bo­zulması

- Kapıkulu Askerlerinin maaşlarının ödenme­mesi

- Devşirme usûlünün bozulması ve rüşvetle orduya asker alınması

- Çıkarları zedelenen Ulema sınıfının yeni­çerileri kışkırtması

Özellikleri:

Kapıkulu Askerleri tarafından çıkarılmış olup, düzeni değiştirmeye yönelik hareketler değildir. Salt yöneticilere karşı olan isyanlardır.

Yeniçeriler devlet içinde önemli güç olduklarını kavradılar. Sık sık ayaklandılar.

Başlıca ayaklanmalar: III. Murat, IV. Murat, Genç Osman ve IV. Mehmet zamanında çıkan Çınar olayıdır (Vaka-yi vakvakiye).

B) Anadolu (Celâlî) isyanları

- Yöneticilerin halka adil davranmaması

- Ekonomik durumun bozulması

- Tımar sisteminin bozulması

- Vergi adaletsizliği

- Devşirme asıllı devlet adamlarının Anadolu halkı ile kaynaşamaması, gibi nedenlerle çıkmıştır.

Başlıcaları; Kalenderoğlu, Canbolatoğlu, Abaza Mehmet Paşa, Vardar Ali Paşa isyanlarıdır.

C) Eyalet İsyanları

Osmanlı Devleti'nin otoritesinin zayflamasından faydalanmak isteyen Kırım, Eflak, Boğdan, Erdel, Yemen, Bağdat, Trablusgarp gibi eyalet­lerde çıkan isyanlardır. Bu isyanlar Osmanlı Devleti'ni parçalamaya yönelik isyanlardır.



XVII. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ

Bu dönemde yapılan ıslahatlar genellikle as­keri nitelik taşır. Asıl amaç isyanları bastırmaktır. Devlet düzeninin niçin bozulduğu araştırılmadığı için kalıcı çözüm üretilememiştir. Şiddete başvu­rulmuştur.

I. Ahmet: Veraset sistemi değiştirilerek hü­kümdarlığın Osmanlı soyundan "en yaşlı ve en akıllı" olana geçme usulü getirildi. Şehzadelerin sancağa gönderilmesine son verildi.

Kuyucu Murat Paşa: Anadolu isyanlarını bastırmak için zora baş vurarak otorite sağlamıştır, ancak çözüm getirmemiştir.

Genç Osman: Saraydışı evlilik yapan, Yeniçeri ocağını kaldırmak isteyen ve ilk kez ye­niçeriler tarafından öldürülen padişahtır.

IV. Murat: Yönetimi saray ağalarının elinden almış, yeniçeri ocağını egemenlik altına alarak İstanbul'da düzeni sağlamış, Anadolu isyanlarını zor kullanarak bastırmıştır. Ülkenin geri kalmışlık nedenleri üzerinde durmuş, bu amaçla Koçi Bey Risalesi'ni (raporu) hazırlatmıştır. Ancak erken ölümü uygulamasını engellemiştir.

Tarhuncu Ahmet Paşa: Maliye, Donanma ve Girit sorununu çözmek amacıyla IV. Mehmet ta­rafından Sadrazamlığa getirilmiştir. Ancak çıkar çevreleri tarafından Padişaha öldürtülmüştür.

NOT: Osmanlı devlet bütçesini hazırlayan ilk Sadrazamdır.

Köprülü Mehmet Paşa: İç İsyanlar ve Venedik sorununu çözmek amacı ile sadrazamlığa getirilmiştir. Ancak bu görevi çeşitli şartlar ileri sürerek kabul etmiştir. Amacı bağımsız hareket etmek çalışmaya sağlıklı bir ortam hazırlamaktır. Bu koşullar arasında sarayın devlet işlerine karışmaması göreve getireceği memurlara karışıl­maması ve savunması alınmadan öldürülmemesi gibi isteklerdir.

NOT: Osmanlı Devleti'nde şartlı olarak göreve gelen ilk sadrazamdır._

Fazıl Ahmet Paşa: Sokullu Mehmet Paşanın oğludur. Göreve geldiğinde devlette düzeni sağladı. Uyvar ve Girit adasını fethetti.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa:

II. Viyana Kuşatmasında başarısız olmuştur.

Fazıl Mustafa Paşa:

Maliyeyi düzenlemeye çalışmıştır.

Amcazade Hüseyin Paşa:

Orduda düzenlemeler yapmıştır.

XVII. yy. da bu yenilikler sonra gelenlerce devam ettirilmemiş, Osmanlı Devleti'nin gerilemesi önlenememiştir.

17 yy ıslahatlarının genel özellikleri

• Bu yüzyıldaki yeniliklerde, Avrupa'deki geliş­meler değil, Kanuni devri örnek alınmış ve bu devir yakalanmaya çalışılmıştır.

• Yenilik hareketleri genellikle sorunların kökeni­ne inmekten çok, zor ve şiddet kullanarak so­runları bastırma şeklinde gerçekleşmiştir.

• Bu yüzyıldaki yenilikler devlet politikası olmak­tan çok kişilere bağlı kalmıştır. Yenilikçi kişilerin ölmesiyle başlattıkları yenilikler de sona ermiştir.

• Bu yüzyıl yenilikleri genel anlamda başarılı olma­mış, yalnızca devletin dağılmasını geciktirmiştir.