Osmanlı devleti bölüm 5

XIX. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ

Bu dönem ıslahatları, Osmanlı Devleti'ni çö­küntüden kurtarmak, azınlıkların ayaklanmalarını en­gellemek amacına yöneliktir.



SENED-İ İTTİFAK (1808)

Anadolu ve Rumeli ayanları ile Padişah II. Mahmut arasında imzalanmıştır. Bu senede göre, ayanlar padişaha bağlı kalacaklarına, yapılacak ıslahatları kendi bölgelerinde uygulayacaklarına dair söz vermişlerdir.

NOT: Sened-i ittifak hükümdarın mutlak otori­tesini sınırlayan ilk girişimdir. Devletin, ayan­lara söz geçiremeyecek durumda olduğunu göstermiştir.

_

II. MAHMUT DEVRİ ISLAHATLARI

- Sekban-ı Cedit ocağı kuruldu. Yeniçeri ayaklanması sonrası kaldırıldı.

- Divan kaldırılmış, Şeyhülislam ve Sadra­zamın yetkileri elinden alınmış, Nazırlık sistemine geçilmiştir

- Eşkinci ocağı kuruldu.

- Devlet memurluğunda nişan ve rütbe uygu­lamasına geçilmiştir, maaşlar belli kurallara bağlandı.

- İlk öğretim zorunlu hale getirilmiştir.

- Yeniçeri ocağı kaldırılmıştır, Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu.

- Askerî amaçlı nüfus sayımı yapılmıştır.

- Kılık—kıyafette düzenlemeye gidilmiştir.

- Takvim-i Vakayı adında ilk resmî gazete yayımlandı.

- Posta örgütü kurulmuştur.

- Tımar ve zeamet usulü kaldırılmıştır.

- Müsadere usulü (Devlet tarafından kişilerin mallarına el koyma) kaldırılmıştır.

- Devletçe din ve mezhep ayrımı yapılma­yacağı açıklandı.



TANZİMAT FERMANI (3 KASIM 1839)

ilân Edilme Nedeni

- Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanına karşı,

- Avrupa'nın desteğini almak düşüncesi

- Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek iç işlerine karışmalarını önleme is­teği

- Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlan­mış, Padişah Abdülmecit tarafından kabul edilmiştir.

Gülhane Parkında halka ilân edilen bu fer­mana göre:

- Müslüman, Hıristiyan tüm Osmanlı halkının can, mal ve namus güvenliği sağlanacak

- Vergiler herkesin gelirine göre düzenli ve eşit alınacaktır.

- Askerlik işleri belli bir düzene bağlanacak­tır.

- Herkes mülk edinme ve miras hakkına sa­hip olacaktır.

- Mahkemeler adil ve halka açık olacaktır.

NOT: Padişah kendi iradesi ve isteği ile kendi gücü ve iradesini sınırlayıp, en üstün gücün yasa olduğunu kabul etmiştir. Bu hareket Osmanlı Devleti'nde Anayasacılığın ve demokrasinin ilk başlangıcıdır. Avrupa'daki Magna Carta'nın karşıtı­dır.



ISLAHAT FERMANI (1856)

Avrupa Devletlerinin dostluğunu ve desteğini kazanmak, Paris Görüşmelerinde Avrupalıların içişlerimize karışmalarını önlemek amacıyla ilân edilmiştir.

- Azınlıklara din ve mezhep özgürlüğü tanı­nacaktır.

- Azınlıklarda memur olabilecek ve askere alınacaktır. Azınlıklara askerlikte nakdi be­del usulü (bedelli) getirilmiştir.

- Mahkemeler adil olacaktır.

- İltizam usulü kaldırılacaktır.



I. MEŞRUTİYETİN İLÂNI (23 Aralık 1876)

İlân Edilme Nedenleri

- Aydınların, ıslahat ve Tanzimat hareketleri­nin Osmanlı Devleti'ni kurtarmaya yetme­yeceğini savunmaları ve bu doğrultuda ça­lışmalar yapmaları

- Genç Osmanlıların (Jön Türkler) Osmanlı Devleti'ni çöküntüden kurtarmak, Azınlıkları bahane ederek, Avrupa'nın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasını önlemek istemeleri.

23 Aralık 1876 'da Mithat Paşa ve arkadaşla­rınca hazırlanan Kanun-i Esasi'yi Padişah II. Abdülhamit'in onaylamasıyla I. Meşrutiyet ilan edilmiştir. Buna göre:

- Din, mezhep, ırk farkı gözetilmeksizin her­kesin devlet hizmetlerine girmesi kabul edilmiştir.

- Mesken ve kişi özgürlüğü tanınmıştır.

- Mahkemelerin bağımsız olması kabul edil­miştir.

- Yürütme görevi padişah ve Bakanlar kuru­luna, yasama yetkisi ise ayan ve mebu-san meclisine verilmiştir.

NOT: Meclisi açma, kapama yetkisi padişaha aittir. 1877 - 1878 Osmanlı - Rus savaşını bahane eden II. Abdülhamit meclisi kapattı.



II. MEŞRUTİYET (23 Temmuz 1908) lifin Edilme Nedenleri

- Fransız ihtilâlinin etkisiyle milliyetçilik hare­ketlerinin gelişmesi

- II. Abdülhamit'in baskıcı yönetimine karşı İttihat ve Terakki Partisinin yoğun çalış­ması

NOT: Padişahın yetkileri sınırlanmış, hükümet, Meclisi Mebusana sorumlu hale gelmiştir.

II. Meşrutiyet'ten sonra Türkçülük akımı ge­lişmiş, ittihat ve Terakki Partisinin hükümranlığı başlamıştır.

Ayrıca Alman hayranlığı geliştirilirken, Rusya, İngiltere ve Fransa düşmanlığı yaygınlaştırılmıştır.



31 MART OLAYI (13 Nisan 1909) Özelliği: II. Meşrutiyet özgürlüklerine karşı çıkan, düzeni değiştirmeye yönelik harekettir.

Nedenleri:

- II. Meşrutiyet yönetimine karşı çıkanların, eski yönetime dönme istekleri

- Bu dönemde kaybedilen toprakların halk üzerinde olumsuz etki yapması

Sonucu:

13 Nisan 1909 tarihinde İstanbul'da meydana gelen ayaklanma, komutanlığını Mahmut Şevket Paşa'nın, Kurmay Başkanlığını Mustafa Kemal'in üstlendiği Hareket ordusu taralından bastırılmıştır. Meclis II. Abdülhamit'i olaylara karıştığı ge­rekçesiyle tahttan indirip yerine V. Mehmet Reşat'ı Padişahlığa getirmiştir. II. Meşrutiyet’ten sonra ülkedeki İç karışıklıklardan yararlanan Bulgaristan bağımsızlığını İlân etmiş, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu Bosna- Hersek'i topraklarına katmış, Girit Rumları ayaklanarak Yunanistan'a bağlanmış­lardır.





TRABLUSGARP SAVAŞI (1911 -1912)

Nedenleri:

- Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya’nın pazar ve hammadde arayışında olması, bu amaçla Trablusgarp’ı işgal etmesi

- Rusya- Fransa- İngiltere'nin İtalya'yı Almanya birliğinden koparmak için bu iş­gali onaylamaları

- İtalyanlar herhangi bir gerekçe göstermeden Trabiusgarp'ı Osmanlı Devleti'nden is­temiş, istekleri geri çevrilince burayı işgal etmiştir.

Sonucu: Balkan savaşları başlayınca Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmış ve 1912 yılında İtalya ile Uşl Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmaya göre:

- Trablusgarp İtalya'ya verilmiştir. Böylece Kuzey Afrika'daki son toprak parçası kay­bedilmiştir.

- Oniki ada, Balkan Savaşlarının sonunda _geri verilmek üzere İtalya'ya bırakılmıştır.

NOT: İtalya, Balkan Savaşlarından sonra Oniki adayı terketmemiştir. Oniki ada II. Dünya Savaşından sonra İtalya yenilince Yunanistan'a verilmiştir.

NOT: Trablusgarp Savaşı sırasında M. Kemal, Tobruk ve Derne'de başarılı savunmalar yapmıştır.

_



BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)

I. BALKAN SAVAŞI Nedenleri:

- Fransız ihtilâlinin etkisi ile milliyetçilik hare­ketlerinin yaygınlaşması

- Rusya'nın Akdeniz'e inmek için Balkan halklarını kışkırtması

- Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp savaşında yenilmesi ve iyice zayıflaması

- Balkan Devletlerinin (Karadağ, Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan) ittifak yapması.

1912 Ekim ayında ittifakta yer alan ülkelerin, Osmanlı Devleti'ne saldırmasıyla savaş başlamıştır. Savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiştir.

Bu kargaşadan yararlanan Arnavutluk ba­ğımsızlığını ilân etmiştir.

Londra Konferansı (1913)

Balkan Devletleri İle Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır.

- İmroz ve Bozcaada dışındaki adalar Yunanistan'a verildi.

- Midye-Enez hattı Bulgaristan ile sınır ka­bul edildi.

- Midye-Enez çizgisinin batısındaki toprak-_lar kaybedildi._

NOT: Savaş devam ederken ittihat ve Terakki Partisi yöneticileri, hükümet darbesi yaparak, 1918 yılına kadar iktidarı ellerinde tutmuşlardır (Bâb-ı Ali Baskını)._



II. BALKAN SAVAŞI Nedenleri:

- Londra Antlaşmasında Bulgaristan'ın fazla toprak kazanması

- Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ'ın Romanya'yı da yanlarına alarak Bulgaris­tan'a savaş açmaları

Sonucu:

Bulgaristan savaşı kaybedince Osmanlı Devleti'de bu durumdan yararlanarak Edirne ve Kırklareli'yi tekrar geri almıştır. Savaş sonucunda Bulgaristan'la "İstanbul Antlaşması" imza­lanmıştır. Buna göre Edirne, Kırklareli, Dimetoka, Osmanlı'ya Kavala ise Bulgaristan'a verilmiştir. Yunanistan ile de "Atina Antlaşması" imzalanmış, Selanik, Yanya ve Girit adası Yunanistan'a ve­rilmiştir.